تصویر جامعه در اشعار سید اشرف الدین گیلانی «نسیم شمال»

جامعه شناسی ادبیات یکی از جدیدترین حیطه‌ها در جامعه‌شناسی است. در این حوزه ‌اوضاع و احوال دینی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ایدؤلوژیک جامعه در ارتباط با ادبیات مورد بررسی قرار می­گیرد. در چارچوب این حوزه به تحلیل اشعار سید اشرف الدین گیلانی، یکی از شعرای محبوب دورة مشروطیت پرداختیم. در این دوره در ادبیات شاهد مفاهیمی جدید چون «وطن»، «دولت»، «ملّت»، «آزادی»، «قانون» و. . . . هستیم. اگرچه برخی از این کلمات قبلاً نیز در اشعار بچشم می­خورد، اما با کاربرد مدرن آن‌ها که برآمده‌ از اندیشه‌های نوین مشروطه خواهی و حاکمیت مردم است بر می‌خوریم. دیوان «نسیم شمال» از آن جهت انتخاب شد که تصور می شود با توجه به کم­سوادی غالب ایرانیان در آن زمان، مردم اشعاری را که آهنگین بوده و به خصوص سبک محاوره‌ای داشته به‌تر به حافظه سپرده و تحت تأثیر اندیشه‌های آن قرار می‌گرفتند. سیداشرف الدین گیلانی از میان مردم و از خطة شمال برخاسته بود، تمام عمر با مردم و در میان مردم زیست و از احوال و دغدغه‌های زندگی آنان اطلاع کامل داشت و به همین دلیل بخوبی توانست با آنان ارتباط برقرار نماید. از آن جا که یکی از موضوع هایی که جامعه‌شناسی ادبیات بدان می­پردازد، بررسی بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی در پدیده‌های ادبی است در این پژوهش ابتدا وقایع زمان مشروطیت را در سه مقولة اجتماعی، سیاسی و اقتصادی طبقه‌بندی کردیم، سپس محتوای اشعار دیوان را در این مقوله‌ها قرار دادیم، از انطباق مضامین دیوان با وقایع تاریخی به ‌این نتیجه رسیدیم که شاعر، وجدان آگاه زمانة خود بوده‌ است و نابسامانی‌ها، امیدها، اختلافات طبقاتی، فقر، مشکلات خانوادگی و . . . را بخوبی در اثر خود منعکس کرده‌ است.